Ik had al enkele boeken over het onderwerp, maar het leek mij noodzakelijk om het Handboek Herkennen Fotografische en Fotomechanische Procedés | Historische en moderne procedés en digitale afdruktechnieken van Jan van Dijk (Primavera Pers, tweede druk 2019) toch ook nog maar aan te schaffen. Je leert ook hieruit hoe je oude foto’s herkent en dateert aan de hand van de dragers (papier, glas, karton, enz) van het beeld en het toegepaste chemische proces. Een foto determineren, noemt Van Dijk dat. Aan de Universiteit Leiden worden er met gebruikmaking van zijn levenswerk sinds 1992 ook klassikale cursussen in gegeven.
Het is pittige kost die je ook in dit handboek voor je kiezen krijgt, want behalve over een heel geoefend oog moet je ook over de nodige kennis van de scheikunde beschikken. Wat je er niet precies uit te weten komt, is hoe je met al die bagage een blootfoto van een amateur van die van een pro kunt onderscheiden. Daar moet je dan zelf weer een beetje Fingerspitzengefühl voor ontwikkelen door naar héél veel bloot te kijken. Een universitaire opleiding in datzelfde Leiden behoort eveneens tot de mogelijkheden, maar daar kom je natuurlijk niet weg met de mededeling dat het je alleen maar om dit tamelijk verdonkeremaande deel van de officiële fotogeschiedenis te doen is.
Uiteraard wijst veel zich vanzelf in wat je in de spreekwoordelijke oude doos met vieze plaatjes op veilingen, rommelmarkten en antiquariaten in dit genre aantreft. Je hoeft niet in het specialisme te zijn afgestudeerd om uit de slordigheid en het gebrek aan techniek van beoefenaars van de blootfotografie te kunnen opmaken dat je veelal met snapshots van gewone mensen te maken hebt.
Konijn in de koplampen
Lastiger wordt het al als die gewone mensen tegelijkertijd ook serieuze hobbyïsten waren die wel degelijk wisten hoe je een vrouw zo verleidelijk mogelijk en met behulp van goede apparatuur in beeld bracht. En het wordt er nog ingewikkelder op als je aan een blootfoto meent te kunnen afzien dat een professionele fotograaf zich doelbewust als hobbyïst uitgaf om aldus de schijn te wekken dat hij niet met een betaald model in de slag was, maar met een authentieke ‘huisvrouw’, ofwel een real amateur.
Zo’n real amateur is het konijn-in-de-koplampen van de huidige erotische en pornografische bedrijfstak, maar dezelfde aantrekkingskracht had een aardappels schillende, de was ophangende, aan haar kousen frommelende, alledaags uitziende seksegenote in de negentiende eeuw op de beroepsgroep dus ook al. Klaarblijkelijk vond en vindt de male gaze er als vanouds een betere match in dan een portret van een vamp, een cheesecake of een andere klassieke pin-up aan verliefdheid, herkenbaarheid, spanning en wellust oplevert.
Hele goeie pseudo-amateurs van vroeger waren, vind ik, onder anderen Ron Vogel en Bunny Yeager, een vrouw die de mannen in dat opzicht nog beter begreep dan, zeg, Sigmund Freud. Ik ben er als ik foto’s van beiden tegenkwam vaak genoeg in getrapt. Met name Vogel was als grootleverancier van Amerikaanse girlie-magazines een perfectionist in licht en enscenering, maar evengoed dacht ik vaak genoeg toch weer met een amateuropname te maken hebben, doordat hij zijn modellen in een huis in een doorsnee suburb fotografeerde. Yeager schoot heel veel glamour, maar strooide er tussentijds ook regelmatig portretten van zusterlijke, ‘aanraakbare’ vrouwen doorheen. Het is dat ik al in de echte amateurhoek van het blootgenre zit, anders was ik zulke Yeagers gaan verzamelen.
Plaats delict
Terug naar de rode lijn van dit stukje. De kwestie hoe je de amateur van de Rons en de Bunnys kunt onderscheiden. Kijk naar de foto hieronder en zeg het maar. Ik neigde er lange tijd naar om élke blootfoto waarop een vrouw op een matje of kleedje staat, ligt of zit onder de noemer typisch-amateur te rangschikken. Maar blootfoto’s waarin huisvaders of keurige verloofden met hun partner een plaats delict uitbeelden, ben ik nog nooit tegengekomen.
Die ene andere die ik in deze subcategorie ook heb (zie de tweede foto hieronder) is, gelet op de opmaakaanwijzingen op de achterzijde, ontegenzeggelijk van een pro. Wat bij elkaar opgeteld en kort door de bocht bij mij de verdenking voedt dat 1) foto’s van vrouwen in een pose als deze niet tot de iconografie van amateurs hoorden, en 2) dat ik er niet vanuit mag gaan dat een blootfoto waarvoor een matje of kleedje onder een vrouw is geschoven per definitie een voor privégebruik bedoeld snapshot is.
Kijk ook nog eens naar de foto waarmee dit verhaal opent. Ik kocht ‘m van iemand in Egypte of all places, waaruit ik zo maar afleidde dat je van iemand uit een islamitisch land géén amateurblootfoto koopt maar – if ever – altijd een voor de commercie bestemde pin-up. Bedoeld portret van de vrouw in de badkamer is ook zó elegant dat daar niet gemakkelijk aan hoeft te worden getwijfeld.
Maar dan: waarom zou een professionele fotograaf in hemelsnaam een kleedje onder hebben gelegd? Dat verwacht je eigenlijk toch alleen onder een vrouw met wie eerst lang moest worden onderhandeld over ‘iets’ tegen een koude rug en koude billen, en niet als goedmakertje voor een betaald model? Het klopt toch ergens niet esthetisch gezien?
Een matje én pantoffels
De foto hier weer onder zette me helemaal op het verkeerde been. Het is een studio-opname op middenformaat van een knappe vrouw, die je op grond van dat uiterlijk én omwille van de jas/jurk die ze draagt onmiddellijk als een professioneel model zou kenschetsen. Laat je blik evenwel naar beneden glijden en die pantoffels en zéker dat matje brengen je toch weer aan het twijfelen.
Allicht kan hier sprake zijn geweest van een proefopname voordat ze geacht werd de sloffen en de mat van zich af te schoppen, maar dan blijkt door alle volgende matjesfoto waarop ik de hand leg dat ze, in de terminologie van Jan van Dijk, lang niet zo eenvoudig te determineren zijn als ik wel zou willen.
Deze hieronder is van een amateur, dat lijdt geen twijfel. De handdoek lag hier enkel ter bescherming van het bankstel. Dat geldt ook onmiskenbaar voor de twee daaronder. Met die matjes kun je als determinist aardigheid op zekerheid spelen, omdat ze zeer waarschijnlijk al op die plek lagen en dus functioneel waren.
De foto van de vrouw hier direct boven roept dan weer veel verwarring op. De setting is die van een professionele fotograaf, al kan de pose die de vrouw werd gevraagd aan te nemen anders doen veronderstellen. Dat kokosmatje fakkelt de verbazing nog wat verder aan. Was hier een pseudo-amateur druk met het creëren van een knus en vertrouwd elementje, een pro die zijn vak niet helemaal beheerste, of toch een doorsnee-liefhebber met de nodige ruimte en spullen voor zijn hobby?
Het matje is the message dacht ik maandenlang als thuiscursist ‘foto’s herkennen’, maar het blijkt dus absoluut niet het stukje huisraad waarmee de amateur en professional onderling het verschil maken. Ik determineer met goede moed verder.
Dutch
English
French
German
Italian
Portuguese
Russian
Spanish