Het raadsel van de deegroller

De verkoper van de foto bij dit stukje vermeldde erbij dat het een portret van Duitse herkomst uit de jaren twintig is,. Zoiets mag je natuurlijk nooit zo maar aannemen, tenzij het een oude foto uit zijn eigen familiebezit betreft.

Ik heb een loep aangeschaft om bijvoorbeeld het opschrift op dat doosje op het tafeltje te kunnen ontcijferen, want wie weet zitten er inderdaad sigaren van een Duits merk in. Maar hoe ver ik dat detail ook uitvergroot, ik zie alleen lettersoep. Aan de hand van de kledingstukken die vrouwen op blootfoto’s nog wél dragen, durf ik ook niet goed af te gaan. Ja, de eind negentiende eeuw uitgevonden beha was begin twintigste weliswaar al een vast onderdeel van de vrouwelijke garderobe. Maar droegen de dienstmeiden (of de echtgenote die zich in die hoedanigheid voor de foto verkleedde) toen ook al dit type kapjes in hun haar?

Haar hoge hakken?

Lingerie – ook zoiets. Het zal ontzettend naïef van me zijn, maar ik verkeerde lang in de veronderstelling dat er vroeger, óók door mannen, naar jarretelles, corsetten, nachthempjes en kousen werd gekeken als louter functioneel ondergoed. Inmiddels weet ik dat ze ruimschoots voor de intrede van de beha al deel uitmaakten van de iconografie van de blootfotografie. Hoge hakken en schoenen met open neusjes idem dito. Onze over- overgrootmoeders, en ook daar weer de moeders van, hakten in het liefdesspel al met diezelfde bijltjes.

De dessins van het gordijn of het rieten bankje annex opbergmeubel dan? Kunnen die aanwijzingen geven voor de datering? Met mijn beperkte kennis van antiek en bric à brac weet ik vooralsnog alleen dat je zulke bankjes nog altijd op rommelmarkten kunt vinden, en dat ze heus niet allemaal uit één bepaald tijdvak zullen zijn gemaakt. Het kapsel van het model kan inderdaad wat aanknopingspunten bieden, al zal ik dan toch eerst wel een boek moeten vinden dat de dames-coiffures van, zeg, de laatste 120 jaar in kaart brengt. Voor je het weet zit je er in je onkunde zo maar twintig jaar naast.

Veel literatuur over seks, erotiek en overige privézaken die mensen vanaf de ontdekking van de fotografie met een camera zijn gaan vastleggen, heb ik al wel. Alleen al als het gaat om de historische fotografie van erotiek en porno heb ik intussen een halve boekenkast tot mijn beschikking. Feit is echter dat de foto’s daarin in 90 procent van de gevallen door professionals werden gemaakt en dan ook merendeels in speciaal daarvoor ingerichte studio’s en veelal pornografisch van aard. Hoe, waar en wanneer gewone bezitters van een fototoestel hun geliefden geheel of gedeeltelijk bloot in beeld brachten, kom je uit die boeken niet te weten.

Een kennersoog kan de ouderdom van een vintage print redelijk schatten aan de hand van de papiersoort en het gebruikte chemische procédé. Om me ook daarin enigszins verder in te kunnen verdiepen, heb ik het bijna 500 pagina’s dikke standaardwerk De kunst van het fotoarchief/170 fotografie en erfgoed van de Vlamingen Roger Kockaerts en Johan Swinnen aangeschaft, waar ik tot vér na mijn pensioen in zal moeten blijven bladeren om al die honderden ingenieuze varianten te herkennen die ooit in donkere kamers zijn toegepast.

En die deegroller?

Minstens zo moeilijk is het om uit te vogelen wie nou de amateurs en wie de (semi-)professionals waren in de blootfotografie. Zoals ook nu nog het geval is, hebben vakfotografen en filmmakers altijd heel goed beseft dat bloot, porno en erotiek extra verleidelijk worden als ze als ‘real amateur‘, heimelijk gemaakt of anderszins ‘authentiek’ aan de man worden gebracht. Ik heb wel een een stapeltje oud materiaal dat ik ervan verdenk met andere bedoelingen te zijn gemaakt dan voor iemands eigen privéalbum, portemonnee of schoenendoos.

Hoe dan ook, de foto bij dit artikel beschouw ik tot nader order als die van een amateur. Een beroeps had hem namelijk als een carte postale de wereld in gestuurd en er onderin ook een vignet van zijn atelier in afgedrukt. Die deegroller op het tafeltje wijst er trouwens weer wel op dat het de maker niet alleen om een blootfoto van zijn dienstertje of vrouw te doen was. Hij knipoogde er ook mee naar de buitenwereld.

Deegrollers. Tja, hoe zit het eigenlijk daarmee? Iemand die weet wanneer die zijn uitgevonden?

UPDATE AUGUSTUS 2018: De deegroller is geen deegroller maar een zogeheten Punkt Roller.  Eind negentiende eeuw werd hij gebruikt voor het wegrollen van lichaamsvet en het soepel houden van de spieren. Hoewel de naam een Duitse herkomst doet vermoeden, is op dit filmpje op YouTube een Engelstalige advertentie ervoor te zien. Dank aan Petra de Ruiter en Ronald Hoeben die me erop wezen dat ik het mis had in de laatste zinnen van dit stukje.