Gretel

Dit portretje van hooguit 2 x 3 cm kocht ik voor precies 1 euro. Zo blijkt maar weer dat ik niet steeds veel geld apart hoef te houden om van tijd tot tijd een intrigerende foto op de kop te kunnen tikken. In dit geval hielp het dat de verkoper in zijn beschrijving ervan op geen enkele manier het verband legde met bloot of erotiek. Hij volstond met de trefwoorden Ausflug, woman, Mädchen en Wald. Op de achterzijde van het fotootje is in potlood het jaartal vermeld waaruit het dateert: 1931

Wonderlijk om op een Ausflug door het bos te lopen in een doorkijkblousje met ook nog eens niets daaronder. Goed, de vrouw kan in een Hänsel und Gretel-huisje in datzelfde woud hebben verbleven en zich ’s ochtends bereid hebben getoond om in haar nachtgoed een wandelingetje te maken met haar blootfotograaf. Ik kan me schromelijk vergissen, maar gezien de pofmouwtjes en die royale sierstrik lijkt het me evenwel geen kledingstuk waarmee je tussen de lakens ligt. Zoals je in een hempje van een zo weinig te raden overlatende stof waarschijnlijk ook niet aan de ontbijttafel verschijnt.

Aannemelijker is dat het bovenkleding betreft, al blijven er ook dan vragen. Kon een vrouw in het Duitsland van de vroege jaren dertig gerust zo de deur uit? Of ging er, eenmaal ins Freie aangekomen, een bescheiden en stiekeme uitkleedsessie aan deze foto vooraf? Haar licht ongemakkelijke oogopslag heeft de draai nog niet helemaal gemaakt. Maar haar houding schuin naar voren suggereert dat ze weet waar het haar fotograaf om te doen is, en dat ze er – armen en schouders alvast naar achter – aan meewerkt.

Slecht voor je persoonlijkheid

Toch, er zijn aanknopingspunten voor de veronderstelling dat er, in termen van immoreel gedrag, juist helemaal niets aan het handje is. Integendeel, zo zou je kunnen opmaken uit het boek Die Nacktheit uit 1907, waarvan in de loop der jaren circa honderdduizend exemplaren werden verkocht. Richard Ungewitter betoogt erin dat het dragen van kleren ongezond is, omdat ze de huid, het grootste menselijke orgaan, beletten te ademen. Als Kulturlappen verstikken ze bovendien ieder gevoel van persoonlijkheid, zo stelt deze pionier van het Duitse naturisme:

‘Kleding behoort tot de schijnwereld van het burgerlijk fatsoen; zij vormt de keurige façade, waarachter de naakte persoon zich verbergt. De seksuele fantasie, die door het dragen van kleren zou moeten worden beteugeld, wordt hierdoor in feite juist geprikkeld. Daarentegen is de naakte persoon oprecht en vervuld van een natuurlijke kuisheid. Naaktheid draagt zo bij tot de Züchtung van een beter ras en wel des te meer, aangezien de natuurlijke schoonheid van het lichaam niet aan het oog wordt onttrokken, zodat de beste partners elkaar kunnen vinden.’ *

Tikje te fris misschien

Mogelijk was het nog net wat te fris voor de Gretel op de foto om zich in geheel ontklede staat in het bos aan haar ‘beste partner’ te presenteren, maar voor het overige lijkt het me best voorstelbaar dat het gedachtegoed van de Kultur- und Lebensreformbewegung, waarvan Ungewitter een van de kopstukken was, zijn partijtje op haar semi-blootportretje meeblaast. De hele Duitse blootfotografie is er per slot van rekening een volle eeuw lang van doordrenkt geweest.

Aan die al net zo hartstochtelijk bedreven liefhebberij als het blootlopen zelf danken we ook dit snapshot (Knipser, zeggen Duitstaligen) dat een wandelaar van de beroemde schrijver Herman Hesse maakte. Die had zich in 1910 voor de duur van enige weken teruggetrokken in het woud bij de Walensee om daar, met in zijn bagage slechts een hoedje en sandalen, één te geraken met Moeder Natuur.

*) Citaat uit De hang naar zuiverheid|De cultuur van het moderne Europa (Rob van der Laarse, Arnold Labrie & Willem Melching, 1998).

Foto van Herman Hesse uit Knipser|Die Bildgeschichte der privaten Fotografie in Deutschland und Osterreich van 1880 bis 1980 (Timm Starr, 1985).