De vrouw met de monocle

Ongedateerde persfoto van het Keystone-agentschap uit het Parijs van de jaren twintig of dertig, gemaakt op de dag waarop jaarlijks het Fête de la Sainte-Catherine wordt gevierd, de 25-ste november. We zien twee vrouwen op straat die zich op weg naar het Bal des Mannequins begeven, een evenement dat volgens het bijschrift op de achterzijde met de naamdag van de Heilige Catherine is verklonken.

Wist ik allemaal niets van, en ik had een andere reden om de vintage print te kopen toen ik hem bij de Frans-Portugese handelaar Marcel Minck op de veilingsite zag. Dit zouden namelijk toch twee lesbiennes uit de klantenkring van Le Monocle moeten zijn, de Parijse gay bar waarvan Brassaï rond 1932 zijn beroemde serie foto’s maakte. Veel ingezworenen in l’amour saphique die de nachtclub frequenteerden, droegen zo’n brilletje bij wijze van attitude, dus die veronderstelling was alvast aannemelijk.

De vrouw rechts op deze foto hoopte ik vervolgens gemakkelijk te kunnen herkennen uit Brassaïs Le Paris Secret (Gallimard, 1976), of dan toch in de in 2018 over hem verschenen monografie van Peter Galassi en Stuart Alexander. In eerste instantie dacht ik dat het hier Le Monocle-stamgaste Violette Morris betrof, een kolossaal manwijf dat ooit haar borsten liet amputeren om toch vooral niet als vrouw verder door het leven te hoeven gaan. Deze super-atlete (ze blonk uit in zowat élke sport) werd in de oorlogsjaren door het Franse verzet geliquideerd omdat ze als spionne voor de nazi’s werkte.

Maar om La Morris kan het bij nader inzien niet gaan, omdat ze nog geen 1.70 meter groot was terwijl de vrouw op deze foto met kop en schouders boven haar chaperonne en de omstanders uitsteekt. Eigenaresse en barvrouw Lulu de Montparnasse van Le Monocle zou, gezien haar overeenkomstig strenge gelaatstrekken, ook een match kunnen zijn. Maar die oogt op de Brassaï-foto’s eveneens veel kleiner dan de vrouw om wie het hier gaat.

Met behulp van andere boeken die ik over de Années Folles en het Parijse nightlife van die dagen heb verzameld, kon ik tot dusver evenmin vaststellen of de vrouw met de hoge hoed, de monocle en het zweepje (?) een lokale beroemdheid was die door Keystone werd geportretteerd. De partner met wie ze poseert, is al helemaal lastig te de-anonimiseren: álle mooie vrouwen van haar tijdperk zagen eruit zoals zij. Ik heb zodoende nog wel even wat tijd nodig om mijn speurtocht naar de antecedenten van dit tweetal uiteindelijk te doen slagen – if ever.

Kiezen we ondertussen gewoon voor een omweg. Wat valt er over de context en het momentum van de foto te weten te komen als je die omdraait en het fotobijschrift als vertrekpunt neemt? De heilige maagd naar wie het Fête de la Sainte-Catherine is vernoemd, zou in de vierde eeuw in de Egyptische stad Alexandrië hebben geleefd en was volgens de legende zó begaafd dat ze op haar vijftiende al alle werken van Plato uit haar hoofd kende.

Een andere apocrief verhaal over haar is dat ze haar christelijke geloof op last van keizer Maxentius II (ook wel als Maximinus gespeld) absoluut niet wenste af te zweren. De vijftig wijsgeren die de heidense heerser als pressiemiddel daartoe op haar af had gestuurd, wist ze niet slechts af te wimpelen maar zelfs tot de Here te bekeren. Het weerhield de keizer er niet van haar te onthoofden.

Op Catherines naamdag is het gebruik dat voor en door ongehuwde vrouwen onder de 25 jaar om een echtgenoot wordt gebeden. Deze zogeheten Clarinettes, zoals ze in Frankrijk worden aangeduid, sturen elkaar bij deze gelegenheid ook postkaarten, en vrienden van de vrouwen maken gekke hoedjes voor ze in de kleuren geel (vertrouwen) en groen (wijsheid). Ze worden geacht er heel de feestdag mee rond te lopen, onder meer tijdens een processie naar een standbeeld van Sint Catherine. De feestdag voor deze maagden bestaat al sinds de tiende eeuw.

Afgaand op het Keystone-fotobijschrift houdt het Bal des Mannequins een direct verband met deze traditie, en wie daar het mooist verkleed op verschijnt, wordt uitgeroepen tot de koningin van het evenement. Op Wikipedia vond ik deze twee foto’s van deelneemsters aan het bal uit 1909 en 1932, plus nog één Keystone-opname van twee dames op het Bal des Mannequins die alleen met een dure licentie van Getty Images mag worden gepubliceerd, en die ik hier daarom maar niet toon.

• 

• 

Over het Bal des Mannequins op schrift verder vooralsnog geen snippertje informatie gevonden op Google, noch in de literatuur die ik erop nasloeg. Zodat ook het onderzoekje hiernaar voor even in het virtuele ‘dossier lopende projecten’ moet belanden.